15 Temmuz 2016’da birgrup asker tarafından gerçekleştirilen darbe girişiminin ardından gerçekleşen Bakanlar Kurulu ve Milli Güvenlik Kurulu toplantısının sonuçları belli oldu. Cumhrubaşkanı Recep Erdoğan’ın açıklamalarına göre MGK toplantısı sonucunda Türkiye’de 3 aylık Olağanüstü Hal (OHAL) ilan edildi.Alınan bu kararın ardından akıllara Sıkıyönetim korkusu geldi. Sıkıyönetim Nedir? OHAL ile Sıkıyönetim arasındaki farklar nedir? İşte tüm bu soruların cevabı…
SIKIYÖNETİM NEDİR?
Sıkıyönetim, askeri otoritenin, genellikle resmi bildirgesi altında adli yönetimi kontrol altına alması ie işlemeye başlayan kurallar sistemidir. Sıkıyönetim, savaş, doğal afetler, sivil kargaşa, işgal altındaki topraklar, veya askerî darbe
gibi durumlarda, normal adlî kurumların yeni duruma hâkim olamayıp, vazifesini yerine getiremediği veya yavaş getirdiği takdirde, askerî otoritelerin ve kurumların tercih edilmesi ile kullanıma girer ancak, askerî adalet bazen diktatörler, özellikle askerî diktatörler, tarafından kurallarını uygulamak için kullanılır.
Sıkıyönetim, sadece maddi düzen ve güvenin sağlanması ile ilgili olduğundan; ülkenin her yerinde değil, yalnız kamu düzeni bozulan bir veya birkaç bölgesinde ilan edilir. Gerekirse tamamında da ilan edilebilir. Anayasa sınırları içinde ve önceden tespit edilen kurallara göre uygulanan hukuka uygun bir yönetim şeklidir. Sıkıyönetimle ilgili her şey kanunla düzenlenmiş, keyfiliğe yer bırakılmamıştır. Sıkıyönetimin bütün işleri yargı denetimine tabidir. Fakat alınacak tedbir ve kararlarda, sıkıyönetim komutanına Sıkıyönetim, 1982 Anayasasının 122. maddesine göre 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunuyla düzenlenmiştir. 1982 Anayasası, 1961 Anayasasına göre sıkıyönetimin yetkisini arttırmıştır. 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu’nun bazı maddeleri 1982 Anayasası’nın emirleri doğrultusunda, 1982 tarihli, 2766 sayılı kanun ve 1983 tarihli, 2836 sayılı kanunla değiştirilmiştir.
OHAL İLE SIKIYÖNETİM ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR?
Sıkıyönetimin OHAL’den farkı ise OHAL’in sıkıyönetim gerektiren durumların daha hafiflerinin meydana gelmesidir. Yine sıkıyönetimde yetki askeri makamlarda olurken, OHAL’de ise mülki makamlardadır. Ayrıca sıkıyönetim halinde sıkıyönetim mahkemeleri kurulur, OHAL’de ise bu mahkemeler yoktur.
GEÇMİŞTEN BU GÜNE TÜRKİYE’DE SIKIYÖNETİM ZAMANLARI
*İlk olarak 24 Şubat 1925’te Güneydoğu Anadolu’da merkezi yönetime karşı girişilen hilafet taraftarı bir ayaklanma olan Şeyh Sait İsyanı üzerine Muş, Bingöl, Elazığ, Siirt,Diyarbakır, Mardin, Tunceli, Urfa, Bitlis, Van, Hakkari, Malatya, Erzurum illerinde ilan edilmiştir. Sıkıyönetim 23 Aralık 1927’de sona ermiştir.
*İzmir’in Menemen ilçesinde yedek subay olarak askerlik yapan Mustafa Fehmi Kubilay’ın ve yardımına koşan Hasan ve Şevki’nin şeriat isteyen bir grup tarafından öldürülmesi ve tarihte Menemen Olayı ya da Kubilay Olayı olarak bilinen olayın ardından Menemen, Balıkesir ve Manisa’da 1 Ocak 1931’de sıkıyönetim ilan edildi. 9 Mart 1931’de sona erdi.
*Türkiye, II. Dünya Savaşı’na dahil olmasa da, tüm dünyada olduğu gibi ülkemiz de bu devasa savaştan etkilendi. 20 Ekim 1940 tarihinde İstanbul, Kırklareli,Edirne, Tekirdağ, Çanakkale ve Kocaeli’de sıkıyönetim ilan edilirke, 23 Aralık 1947’de sona erdi.
*6-7 Eylül Olayları, Türkiye’de sıkıyönetim uygulandığı zamanlardandır. İstanbul’da Rumlar başta olmak üzere azınlıklara yönelik başlatılan tahrip ve yağma olaylarının sonucunda 7 Eylül 1955 – 7 Haziran 1957 tarihleri arasında İstanbul, Ankara ve İzmir’de sıkıyönetim uygulanmıştır.
*28 Nisan 1960’da iktidarda bulunan Demokrat Parti’nin baskı uygulamalarını protesto etmek isteyen öğrencilerin Ankara ve İstanbul’da düzenledikleri gösterilerin giderek yurdun tamamına yayılmasının ardından 28 Nisan 1960’da sıkıyönetim ilan edildi. 27 Mayıs 1960 tarihinde ise Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk askeri darbe gerçekleşti. İstanbul ve Ankara’da uygulanan sıkıyönetim 1 Aralık 1961’e kadar sürdü.
*Harp Okulu Komutanı Kurmay Albay Talat Aydemir ve arkadaşlarının, orduiçindeki 27 Mayısçıların tasfiyesi için, 20 Şubat günü başlatılan atama ve gözaltına almalara karşı direnişi ile 20 Mayıs Ayaklanması yaşandı. 21 Mayıs 1963’te İstanbul, Ankara ve İzmir’de ilan edilen sıkıyönetim 20 Temmuz 1964’e kadar devam etti.
*15-16 Haziran 1970 tarihlerinde Türkiye’de İstanbul merkezli olarak başlayan ve yayılan, Türkiye tarihindeki en büyük işçi eylemlerinden biri olan 15-16 Haziran Olayları üzerine İstanbul, Kocaeli merkez ve Gebze’de 16 Haziran 1970 – 16 Eylül 1970 tarihleri arasında sıkıyönetim uygulanmıştır.
*12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri komutanı Faruk Gürler, Deniz Kuvvetlerikomutanı Celal Eyiceoğlu ve Hava Kuvvetleri komutanı Muhsin Batur’un imzasıyla Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’a bir muhtıra vererek hükûmetin istifaya zorlandığı askeri müdahalenin ardından İstanbul, Kocaeli, Sakarya,Zonguldak, İzmir, Eskişehir, Ankara, Adana, Hatay, Diyarbakır ve Siirt’te 26 Nisan 1971 – 26 Eylül 1973 tarihleri arasında sıkıyönetim uygulanmıştır.
*Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Kıbrıs’ta başlattığı ve 14 Ağustos 1974’te Lefkoşa’ya girmesiyle sonuçlanan Kıbrıs Türk Barış Harekatı üzerine İstanbul, Ankara, Tekirdağ, Kırklareli, Edirne, Çanakkale, Balıkesir, Manisa, İzmir, Aydın, Antalya,Muğla, Adana, İçel ve Hatay’da sıkıyönetim ilan edildi. Bu durum 20 Temmuz 1974 – 2 Eylül 1975 tarihleri arasında sürdü.
*Irak’ta yaşanan iç savaş sebebiyle Diyarbakır, Hakkari, Mardin ve Siirt’te 27 Mart 1975’te sıkıyönetim ilan edildi ancak TBMM onaylamadı.
*Yaygın şiddet hareketleri üzerine Adana, Ankara, Bingöl, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, Kahramanmaraş, Kars, Malatya, Sivas, Urfa,Adıyaman, Hakkari, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Tunceli, İzmir, Hatay, Ağrı illerinde 26 Aralık 1978 – 12 Eylül 1980 tarihleri arasında sıkıyönetim uygulandı.
*12 Eylül Askeri Darbesi (1980 İhtilali) üzerine 12 Eylül 1980’de tüm yurtta sıkıyönetim ilan edildi. Uygulama 19 Temmuz 1987’ye kadar sürdü.